Sytuacja polskiego sektora energetycznego znacząco się pogarsza. W związku z zamykaniem kolejnych kopalń, które wciąż stanowią główne źródło tego surowca, coraz większe znaczenie zyskuje import węgla do Polski. Produkty energetyczne przeznaczone do celów opałowych w Polsce są opodatkowane, a ich sprzedaż wiąże się z koniecznością prowadzenia ewidencji. Zasady te są zawarte w Ustawie z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym. Wyróżnia ona trzy kategorie wyrobów węglowych i nadaje im odpowiednie kody. Ponadto dystrybucja węgla na cele opałowe jest zwolniona z akcyzy, jednak wymaga to odpowiedniej dokumentacji oraz uzyskania statusu pośredniczącego podmiotu węglowego.

Węgiel kamienny, brunatny i koks to tzw. paliwa stałe, o czym stanowi ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw. Ujęte są w niej normy dotyczące obrotu tymi surowcami. Osoba zajmująca się ich sprzedażą musi posiadać świadectwa jakości potwierdzające spełnienie przez nie przyjętych standardów. Według byłego wiceministra gospodarki Jerzego Markowskiego węgla brakuje i będzie brakowało coraz bardziej, a deficyty będą uzupełniane poprzez import po aktualnych, czyli bardzo wysokich cenach.

Skąd i jak Polska importuje węgiel?

Z danych Ministerstwa Aktywów Państwowych wynika, że Polska w pierwszym półroczu 2021 roku zakupiła 6,23 mln ton węgla zagranicznego, a więc niemal 16% więcej niż w okresie analogicznym poprzedniego roku. Pochodził on w większości z Rosji – 4 mln ton, jednak spore jego ilości pozyskano także z Australii, Kolumbii, Kazachstanu czy RPA. Izba Gospodarcza Sprzedawców Polskiego Węgla (IGSPW) zapewnia, iż prywatne przedsiębiorstwa posiadające nawet 500 punktów sprzedaży opału podejmą współpracę w zakresie dystrybucji importowanego węgla. Dzięki temu otwiera się dostęp do gotowej infrastruktury, sprzętu i wykwalifikowanego personelu.

Węgiel sprowadzany jest do Polski głównie koleją i drogą morską. Duże znaczenie mają kwestie logistyczne: w pierwszym przypadku będą to możliwości terminali przeładunkowych i stan techniczny linii kolejowych, natomiast w drugim główną rolę odgrywa infrastruktura portowa – w wielu miastach konieczne byłoby pogłębienie torów wodnych i dobudowanie przestrzeni magazynowych. Podczas transportu węgla z kierunków wschodnich pojawia się ponadto konieczność jego przeładunku z wagonów szerokotorowych na normalnotorowe. W związku z tym w okolicy przejść granicznych zaczęły powstawać terminale przeładunkowe oferujące obsługę celną, usługi magazynowania, sortowania czy sprzedaży tego surowca.

Należy też wspomnieć o sytuacji za naszą wschodnią granicą, a mianowicie wojny Rosji z Ukrainą. Istotnie wpłynęła ona na gospodarkę Polski, Europy i praktycznie całego świata. W połowie kwietnia 2022 roku wprowadzono embargo na import rosyjskiego węgla oraz wstrzymano dostawy gazu przez Gazprom, co znacząco zmieniło strukturę geograficzną dostaw paliw. W ten sposób ponad trzykrotnie zwiększył się import węgla z Kazachstanu oraz wzrosło w tym zakresie znaczenie Kolumbii i Południowej Afryki.

Import węgla – formalności

Formalności, których należy dopełnić przy odprawie importowej węgla:

• rejestracja jako pośredniczący podmiot węglowy
• rejestracja w PUESC i nadanie numeru EORI EU – potrzebne do identyfikacji dla organów celnych
• upoważnienie dla agencji celnej w dwóch oryginałach
• oryginał świadectwa pochodzenia i zakupu towaru
• oświadczenie importera o przeznaczeniu paliw stałych – zgodnie z nowelizacją ustawy o monitorowaniu i kontrolowaniu jakości paliw
• oświadczenie importera o powiązaniu firm – mowa o koneksjach firmowych, rodzinnych bądź kapitałowych mogących wpływać na cenę towaru
• safety data sheet – dokument mówiący o zagrożeniach związanych z daną substancją lub mieszaniną chemiczną
• analiza laboratoryjna próbek – gwarantująca zgodność jakości produktu względem deklaracji producenta
• konosament morski – morski list przewozowy potwierdzający przyjęcie towaru na statek (list przewozowy, jeśli transport odbywa się drogą lądową)
• manifest cargo – dokument o wszystkich partiach ładunków i informacjami umożliwiającymi ich identyfikację
• zawiadomienie władz portu o gotowości statku do rozładunku.

Import węgla – wymagania dotyczące podmiotów

Sytuacja gospodarcza w kraju sprawia, że konieczne jest usprawnienie procesu dystrybucji węgla. W związku z tym Polska w zakresie importu tego paliwa powinna zatrudnić profesjonalne firmy transportowo-spedycyjne, które wyróżnia doskonała znajomość procedur, formalności i sprawne przeprowadzanie tej procedury. Ponadto powinien to być podmiot zarejestrowany w PUESC (Platformie Usług Elektronicznych Skarbowo-Celnych) z nadanym numerem EORI EU (Economic Operators’ Registration and Identification), który otrzymuje się jednorazowo i jest unikalny w całej Unii Europejskiej.

Taki importer jest też rejestrowany w Centralnym Rejestrze Podmiotów Akcyzowych i widnieje na liście pośredniczących podmiotów węglowych. Konieczne jest posiadanie siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium kraju prowadzenia działalności. Warto zaznaczyć, że agent celny za każdym razem ma prawo dokładnie sprawdzić poprawność danych w dokumentach, więc liczy się terminowość, skrupulatność oraz znajomość aktualnych procedur.

Dlaczego w Polsce występują problemy z dystrybucją węgla?

Węgiel sprowadzany z zagranicy znajduje szerokie grono odbiorców zarówno wśród instytucji: energetyki zawodowej, ciepłowni, koksowni, jak i klientów indywidualnych. Jednak na tej drodze pojawia się wiele problemów. Niewątpliwą bolączką jest cena importowanego surowca, na którą składają się koszty zakupu, transportu oraz wynagrodzenia dla pośredników. Najczęściej konieczne jest również przesianie węgla, co generuje kolejne wydatki. Wyzwaniem pozostają aspekty logistyczne dotyczące zwłaszcza niewydajnej infrastruktury – zbyt małej liczby placów składowych i wag. Niewystarczająca jest również przepustowość portów, przez co narastają opóźnienia i spowalniają przepływ surowca. Nie można pominąć problemów związanych z wojną w Ukrainie i ograniczeniem dostaw węgla z Rosji, co składania do znajdowania innych jego źródeł, a w dłuższej perspektywie może nawet przyspieszyć proces dekarbonizacji sektora energetycznego.